4. Vroeger mag het hier moerassig zijn geweest, tegenwoordig moet ik vanuit mijn huis een half uur lopen om een waterloop te zien. De Wildenborchse Veengoot is de eerste die ik tegenkom. De Baakse Beek is nog weer iets verder weg.
Niet de plek waar je bijzondere waterwerken zou verwachten.
Toch is er hier niet zo ver vandaan een heus aquaduct. Ik fiets er binnen drie kwartier naar toe, maar ik trap wel stevig door.
Waar ligt dat aquaduct? Waar dient het voor?

Het aquaduct bij Borculo. Foto Google Streetview

Een aquaduct is een brugconstructie waarover water stroomt.
“Ik woon op droog land, ver van waterwegen en dan zijn er bijzondere waterwerken?”, vroeg ik mij in het vorige nummer af. Het is natuurlijk andersom. Door alle bijzondere waterwerken in de buurt is dit land van moeras droog geworden. Er zijn talloze stuwen, er zijn gemalen en uitlaatwerken. Er is een gelijkvloerse kruising van waterwegen en zeker twee ongelijkvloerse: een syphon en een aquaduct dus. Zoek ze allemaal.
In 1965 was ik elf en zat in de vijfde klas van de lagere school. In de aardrijkskundeles ging het over water, rivieren, kanalen … De Romeinen bouwden aquaducten, vertelde de meester, maar in Nederland heb je zulke waterwerken niet. Ik, eigenwijze leerling, stak mijn vinger op. Nog deze zomer hadden we met het hele gezin wijdbeens op een aquaduct gestaan. In Nederland, aan de Veluwezoom. Het water van een spreng wordt daar over een andere waterloop geleid. De andere dag bracht ik voor de meester zelfs een foto daarvan mee.


De Loenense Molenbeek en de Stroobroekse Beek kruisen elkaar via een betonnen aquaduct nabij Loenen.

Wel een aquaduct, maar dit is te ver weg en niet het aquaduct wat ik bedoelde.
Tegenwoordig zijn er veel meer aquaducten in ons land, vooral om verkeersstromen over land en te water zonder wederzijds oponthoud over en onder elkaar door te leiden. Het jongste ligt in de Vecht bij Muiden over de A1, twee maal 5 rijstroken breed. Met een hele rare naam: Vechtzicht. Als je iets niet meer ziet als je daar rijdt is het wel de Vecht. Maar ook dit is (veel) te ver weg weg en niet het aquaduct wat ik bedoelde. Ik dwaal af. Ons aquaduct is veel dichterbij Het is in 1967 gebouwd en brengt water door de oude Berkel-bedding Borculo binnen. Onder het aquaduct stroomt de Leerinkbeek.
Ik heb me laten vertellen dat de Berkel al meer dan duizend jaar door mensenhanden is omgelegd. Het Berkelwater moest watermolens aandrijven en uiteindelijk was de loop van de rivier zo omgelegd dat het water van watermolen naar watermolen stroomde.
Niettemin werd bij de derde (!) Berkelverbetering in de zestiger jaren van de vorige eeuw de rivier veel breder gemaakt en met een wijde boog om Borculo heen gelegd. Het water kan nu veel beter weg en overstromingen zijn verleden tijd. Wel zijn er nu veel stuwen nodig om de rivier niet leeg te laten lopen. Recent zijn die stuwen uitgebreid met vispassages om vissen te kunnen laten migreren.
Net voor Borculo is zo'n stuw: de Hoge Brug. Achter de stuw vervolgt het water twee meter lager zijn weg. Maar Borculo heeft nog een watermolen en een oude schutsluis voor de Berkelzompen. Het zou er wel raar uitzien als die droog kwamen te staan. Bovendien is er grote kans op verzakkingen als de waterstand in Borculo ineens zoveel lager zou worden. Daarom wordt van boven de stuw water afgetapt en door de oude Berkelbedding Borculo in geleid. De Leerinkbeek bracht vroeger haar water ook de stad in, maar mondt nu uit op het lagere niveau na de stuw in de Berkel. Op die kruising ligt het gezochte aquaduct.
Het is 2,70 m breed, 0,75 m diep en het water stroomt 2 m boven de Leerinkbeek.
Het is aardig om je te realiseren dat de Berkel vroeger dus dwars door Borculo stroomde en in de zestiger jaren werd omgelegd naar een bedding op 1 km buiten de stad, maar dat de omgelegde Berkel al lang weer binnen Borculo ligt. Hoe een klein stadje groot werd.
De vraag was te moeilijk, denk ik. Ik kreeg maar twee antwoorden. Jacintha Rensen had er eerst slapeloze nachten van, vooraleer ze het antwoord vond. Gerda Rossel meende dat haar antwoord wel niet zou tellen omdat ze het op Google had opgezocht. Natuurlijk mag je ook met Google zoeken. Alle middelen zijn toegestaan, zeker nu Gerda zo’n mooi verwijzing mee leverde naar een website met alle waterwerken van het waterschap: http://watererfgoed.wrij.nl/